Zespół jelita drażliwego

Jest to jedno z najczęściej współcześnie występujący zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba, która choć nie stanowi zagrożenia dla życia chorego znacznie pogarsza jego jakość. Jej objawy są bardzo uciążliwe i mogą istotnie wpływać na życie osobiste i zawodowe pacjenta.

Zespół jelita drażliwego jest chorobą charakteryzująca się zaburzeniami w oddawaniu stolca zarówno w postaci biegunki jak i zaparć oraz bólami brzucha lub/i wzdęciami, które ustępują lub łagodnieją po oddaniu stolca. O występowaniu biegunki mówimy wtedy, gdy pacjent oddaje luźny (płynny, półpłynny, papkowaty) stolec częściej niż 3 trzy na dobę. Zaparcie rozpoznajemy natomiast u pacjenta, który oddaje stolec rzadziej niż 3 razy w tygodniu. Często pacjenci z zespołem jelita drażliwego cierpią również z powodu odczuwanego leku, zagrożenia, a również z powodu występowania objawów depresji. Szacuje się, że u ponad połowy chorych cierpiących na tę chorobę występują zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, depresje, różne problemy psychospołeczne. Nie udowodniono do tej pory czy dysfunkcje psychiczne mają znaczący wpływ na wystąpienie choroby czy też pojawiają się wtórnie w związku z objawami, które znacznie obniżają, jakość życia chorego. Jednak w związku z występowaniem w/w zaburzeń duża część pacjentów wymaga psychoterapii lub/i farmakoterapii.

Choroba ta może dotyczyć nawet 22% dorosłej populacji. Znacznie częściej dotyka kobiet, które zapadają na nią 2-3 razy częściej niż mężczyźni. Przyczyny występowania zespołu jelita drażliwego są bardzo złożone a ich mechanizmy nie do końca poznane. Jednym z takich mechanizmów jest nadwrażliwość trzewna. Bodźce czuciowe z jamy brzusznej są przewodzone najpierw do splotu trzewnego a następnie do Ośrodkowego Układu Nerwowego. U pacjentów z ZJN (zespół jelita nadwrażliwego) ból wywołują bodźce o znacznie mniejszej sile niż u pacjentów zdrowych. Podejrzewa się, że nadwrażliwość trzewna może rozwinąć się w konsekwencji przebytej infekcji układu pokarmowego. Jeśli przed lub po infekcji pacjent doświadczył działania silnego czynnika stresowego ryzyko występowania nadwrażliwości rośnie. Dodatkowo u osób cierpiących na ZJN obserwuje się wzmożoną aktywność pół czucia trzewnego w mózgu.

Nie bez znaczenia są również występujące w tej chorobie zaburzenia motoryki jelit. Mogą one skutkować zwolnieniem pasażu treści jelitowej, co może prowadzić do zaparć lub wręcz przeciwnie przyspieszać pasaż prowadząc do biegunek. Naukowcy wskazują również, jako jedną z przyczyn ZJN zaburzenia jelitowego układu nerwowego. Układ ten kontroluje aktywność ruchową i wydzielniczą jelit. Zmiany w obrębie pewnych receptorów w tym układzie powoduje wydzielanie substancji pobudzających aktywność mięsni gładkich i w związku z tym nasilenie perystaltyki.

Niezwykle ciekawe wydają się doniesienia dotyczące wpływu zaburzeń depresyjnych i lękowych na występowanie objawów choroby. Zwraca się uwagę na rolę czynnika uwalniającego kortykotropinę, który wydzielany jest w trakcie stresu. Pobudza on nie tylko OUN, ale także działa na jelitowy układ nerwowy mogąc powodować zmiany w aktywności ruchowej jelit. W rozwoju ZJN odgrywają również rolę czynniki genetyczne i psychogenne.

Prowadzone są również ciągłe badania nad wpływem czynników żywieniowych na powstawanie tej choroby. Przypuszcza się, że niektóre pokarmy mogą wywoływać reakcję immunologiczną (inną niż alergia pokarmowa), która prowadzi do rozwinięcia się nadwrażliwości trzewnej u pacjenta. Do innych przyczyn mających wpływ na rozwój ZJN można także zaliczyć antybiotykoterapię, operację w obrębie jamy brzusznej i nadużywanie leków przeczyszczających i hormonalnych.

Szczególnie ważne jest, aby pacjent cierpiący na objawy takie jak biegunka, zaparcia, bóle brzucha, wzdęcia udał się do lekarza celem postawienia prawidłowej diagnozy. Wszystkie wcześniej wymieniony symptomy mogą sygnalizować inne poważne choroby takie jak np. rak jelita grubego, nieswoiste zapalne choroby jelit, celiakia i inne.

Postępowanie dietetyczne u osób cierpiących na ZJN (zespół jelita nadwrażliwego)

Chorzy powinny wykluczyć ze swojego jadłospisu wszystkie produkty o właściwościach wzdymających, czyli warzywa kapustne, nasiona roślin strączkowych, warzywa cebulowe. W codziennej diecie nie powinny również pojawiać się produkty często nasilające dolegliwości takie jak czekolada, słodycze, orzechy, papryka, jajka, ziemniaki. Jako, że nasilenie objawów następuje zwykle po posiłku i jest sprawą bardzo indywidualną zaleca się prowadzenie dziennika żywieniowego. Pacjent zapisując rodzaj posiłku i objawy mu towarzyszące może analizując dziennik wytypować produkty nasilające dolegliwości i eliminować je z diety. Jeśli ZJN towarzyszy nietolerancja laktozy, czyli cukru mlecznego w diecie produkty mleczne ograniczamy do napojów mlecznych fermentowanych, czyli kefirów, jogurtów, maślanek.

Z diety wykluczamy napoje alkoholowe oraz kawę i herbatę. Kofeina oraz teina mogą, bowiem zwiększać kurczliwość jelita. Należy unikać pokarmów ostro przyprawionych, smażonych, pieczonych w tradycyjny sposób. Ograniczamy również spożycie pokarmów tłustych. Tłuszcz zarówno roślinny jak i zwierzęcy jest, bowiem silnym biologicznym stymulatorem ruchowej aktywności jelit. Pacjent powinien spożywać małe posiłki zachowując między nimi odstęp czasowy nie dłuższy niż 4 h. Ilość posiłków powinna wynosić od 4-6 dziennie.

U pacjentów cierpiących na postać zaparciową należy zastosować dietę bogatoresztkową dostarczającą 30-50 g błonnika na dobę. Powinno temu towarzyszyć wypijanie przynajmniej 2 litrów niegazowanych płynów na dobę. Dieta taka powoduje zmianę konsystencji i objętości mas kałowych, co ułatwia regulację rytmu wypróżnień. Zwiększenie ilości błonnika można osiągnąć przez zastosowanie w diecie pełnoziarnistych produktów zbożowych takich jak pełnoziarniste pieczywo, grube kasze, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron, płatki owsiane, musli. Należy także zwiększyć spożycie surowych owoców i warzyw. Do diety można także wprowadzić dodatek 2-3 łyżek otrąb dziennie. Istotne jest, aby ilość błonnika zwiększać stopniowo gdyż zbyt gwałtowne zwiększenie jego ilości może nasilić objawy ze strony przewodu pokarmowego.

W przypadku postaci biegunkowej zaleca się stosować dietę ubogoresztkową. Oznacza to, że należy ograniczyć w/w pokarmy będące źródłem błonnika pokarmowego. Jadłospis powinien opierać się na produktach z oczyszczonych ziaren zbóż, czyli „jasnym” pszennym pieczywie, białym ryżu, makaronach, drobnych kaszach. Ograniczamy spożycie surowych owoców i warzyw. Można w przypadku dobrej tolerancji podać je w formie gotowanej i przecieranej. Polecanymi technikami kulinarnymi są gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii. Pacjent powinien również spożywać zależną od stopnia nasilenia biegunki a tym samym nawodnienia organizm ilość płynów w postaci słabej herbaty, kawy zbożowej, rozcieńczonych soków owocowych lub warzywnych, wody niegazowanej, wody przegotowanej.